Theo BHXH Việt Nam, trong năm 2017, ngành đã chi BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) là 270.316 tỉ đồng; trong đó, chi BHXH từ nguồn ngân sách 45.170 tỉ đồng, chi BHXH từ Quỹ BHXH 132.474 tỉ đồng, chi Quỹ BHTN 7.422 tỉ đồng và chi khám chữa bệnh (KCB) BHYT 85.250 tỉ đồng. Nhiều tỉnh có số chi quỹ ốm đau, thai sản rất lớn như Bắc Ninh, Thái Nguyên, Đồng Nai. Qua kiểm tra, giám sát, ngành BHXH đã phát hiện ra nhiều cá nhân, tổ chức trục lợi Quỹ BHXH, BHYT.

Đặc biệt, có vài vụ án điển hình về trục lợi quỹ ốm đau, thai sản đã được phát hiện như tại TPHCM, một số cá nhân phối hợp tổ chức chiếm đoạt tiền trợ cấp thai sản và BHXH 1 lần với số tiền rất lớn là hơn 1,3 tỉ đồng. Ở Hải Dương, 1 nhân viên nhân sự đã cấu kết lập khống 36 hồ sơ, làm giả 44 hồ sơ thanh, quyết toán chế độ thai sản tại cơ quan BHXH để chiếm đoạt số tiền 867 triệu đồng; tại Bắc Giang đã phát hiện trên 200 giấy ra viện, giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH giả, ước tính số tiền từ chối thanh toán trên 250 triệu đồng.

Tại nhiều địa phương khác, tình trạng cấu kết, chiếm đoạt tiền trợ cấp thai sản diễn ra khá nhiều. Ngay trên địa bàn tỉnh Bến Tre, bằng hành vi lập hồ sơ khống đối với 13 công nhân đang làm việc tại đơn vị, 1 nhân viên đã thanh toán khống chế độ thai sản người lao động (NLĐ) theo mức lương đã đăng ký tham gia BHXH là 18 triệu đồng/tháng, trong khi đăng ký mức lương với cơ quan thuế là 2,5 triệu đồng/tháng. Thậm chí, có đơn vị ở Cần Thơ lập thủ tục tuyển lao động là phụ nữ mang thai, thực hiện đăng ký đóng BHXH nhưng thực tế không làm việc tại đơn vị để trục lợi BHXH thông qua việc giải quyết hưởng chế độ thai sản khi sinh con.

Cơ quan chức năng tỉnh Đồng Nai còn phát hiện tình trạng đối tượng làm giả các chứng từ như giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH, giấy khai sinh, giấy ra viện, giấy chứng minh nhân dân... nộp cơ quan BHXH để thanh toán các chế độ BHXH. BHXH tỉnh đã chuyển 116 hồ sơ, giấy tờ làm giả để hưởng chế độ ốm đau, thai sản với số tiền 394 triệu đồng cho cơ quan công an để xác minh, làm rõ.

Theo ông Điều Bá Được - Trưởng Ban thực hiện chính sách BHXH (BHXH Việt Nam) - hiện tượng trục lợi Quỹ BHXH, BHYT diễn ra nhiều là do nguyên nhân từ chính sách. Cụ thể, theo quy định tại Điều 157 Bộ Luật Lao động, thời gian nghỉ hưởng thai sản là 6 tháng, cao hơn trước là 2 tháng nhưng mức đóng và thời gian đóng BHXH chưa được điều chỉnh (chênh lệch mức đóng và mức hưởng đến 68%), đây là nguyên nhân cơ bản dẫn đến trục lợi quỹ ốm đau, thai sản như gửi đóng BHXH để hưởng chế độ, đóng BHXH cao bất thường nhằm hưởng mức cao; quy định về khai báo tình trạng việc làm hàng tháng đối với người đang hưởng chế độ trợ cấp BHTN còn phụ thuộc vào sự trung thực của người khai báo, chưa có cơ chế kiểm tra, kiểm soát thông tin khai báo của NLĐ; có trường hợp tìm được việc làm mới nhưng vẫn hưởng trợ cấp thất nghiệp, song mức xử phạt đối với hành vi này còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe. Ngoài ra, phải kể đến là nguyên nhân trong tổ chức thực hiện, việc triển khai cải cách thủ tục hành chính đã cắt giảm nhiều thủ tục tạo thuận lợi cho NLĐ, người sử dụng lao động nhưng gây khó khăn cho cơ quan BHXH trong việc kiểm soát, ngăn ngừa vi phạm gây thất thoát quỹ.

Ông Được cho rằng, để hạn chế tình trạng trục lợi quỹ BHXH, quỹ BHTN, trong thời gian tới, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về BHXH, BHTN, trong đó sửa đổi bổ sung Thông tư số 14/TT-BYT của Bộ Y tế theo hướng quy định trách nhiệm của Sở Y tế danh sách các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh trên địa bàn tỉnh đủ điều kiện cấp giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH; quy định trách nhiệm của các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh, hội đồng giám định y khoa trong việc lập và gửi theo quy định của pháp luật về giao dịch điện tử chứng từ điện tử (gồm giấy ra viện, giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH, tóm tắt hồ sơ bệnh án, giấy chứng sinh, giấy báo tử, biên bản giám định y khoa) để thực hiện chia sẻ, kết nối dữ liệu liên quan đến việc giải quyết hưởng BHXH hàng ngày vào cơ sở dữ liệu KCB quốc gia, cổng thông tin điện tử của BHXH Việt Nam và chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính hợp pháp, tính chính xác của các chứng từ này. Tăng mức xử phạt đối với hành vi khai báo không trung thực về tình trạng có việc làm để trục lợi quỹ BHTN nhằm đảm bảo tính răn đe đối với các đối tượng vi phạm.

Bên cạnh đó, BHXH Việt Nam cần tăng cường công tác kiểm tra, phối hợp thanh tra, kiểm tra liên ngành theo kế hoạch hoặc đột xuất tại BHXH tỉnh, các đơn vị tuyển dụng lao động; tăng cường công tác phối hợp với các bộ, ngành như Bộ Công an, Bộ LĐTBXH, Bộ Y tế, Tổng LĐLĐVN... nhằm kịp thời phát hiện, ngăn chặn các hành vi trục lợi quỹ ốm đau, thai sản, quỹ BHTN; thường xuyên theo dõi, nắm bắt tình hình tổ chức thực hiện các chế độ BHXH, BHTN tại địa phương để hướng dẫn, chỉ đạo kịp thời.

Đồng thời, tiếp tục đẩy mạnh công tác truyền thông chính sách BHXH, BHTN nhằm nâng cao nhận thức của NLĐ, người sử dụng lao động trong việc tuân thủ pháp luật về BHXH, BHTN bằng cách đổi mới nội dung và hình thức phù hợp với từng đối tượng cụ thể như tăng cường tọa đàm, đối thoại chính sách với NLĐ, người sử dụng lao động, làm phóng sự trên đài truyền hình về các vụ án trục lợi quỹ đã được phát hiện, có chương trình tọa đàm với cơ quan công an về đấu tranh phòng chống lạm dụng quỹ.

Các cơ quan chức năng cũng cần kiên quyết xử lý nghiêm những hành vi vi phạm pháp luật về BHXH, BHTN như cản trở, gây khó khăn, nhũng nhiễu tổ chức, cá nhân khi giao dịch với cơ quan BHXH, trục lợi BHXH, BHTN; che giấu hành vi trục lợi của doanh nghiệp, NLĐ, người dân; bắt tay, cấu kết với tổ chức cá nhân để trục lợi.