Anh Mai Quốc Tuấn (*), 35 tuổi, trú phường Liên Bảo, thành phố Vĩnh Yên, vốn mê nuôi thú cưng. Ngoài chó, chim, anh còn làm bể có hòn non bộ để thả cá cảnh. Hôm cùng gia đình vào khu Tam Đảo dã ngoại, anh Tuấn nhặt được con rùa ven một dòng suối. “Chẳng nghĩ gì nhiều, tôi mang về thả vào bể cá, nuôi cho vui”, anh nói.

Tuy nhiên, theo các quy định của pháp luật hiện hành, hành vi bắt rùa ngoài tự nhiên đem về nuôi của anh Tuấn rất có thể đã vi phạm pháp luật, nếu con rùa thuộc danh mục các loài động vật quý hiếm cần bảo vệ.

Mới đây, công an quận Cầu Giấy, Hà Nội đã ra quyết định khởi tố Nguyễn Việt Hoàng, 24 tuổi, trú thị trấn Thanh Sơn, huyện Thanh Sơn, Phú Thọ về hành vi vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý hiếm.

Ngày 15/12/2024, Tổ công tác của Đội Cảnh sát điều tra tội phạm về Kinh tế và Chức vụ, Công an quận Cầu Giấy làm nhiệm vụ tại đường Xuân Thủy, phường Dịch Vọng Hậu, quận Cầu Giấy phát hiện Hoàng đang vận chuyển một con rùa đi bán. ​​​​​​​Qua giám định, con vật là rùa hộp trán vàng thuộc nhóm rất quý hiếm trong sách đỏ Việt Nam, là loại động vật hoang dã nguy cấp, quý hiếm thuộc nhóm IB, được quy định tại Nghị định 84/2021/NĐ-CP ngày 22/9/2021 của Chính phủ, nghiêm cấm khai thác và sử dụng. 

Theo bà Bùi Thị Hà – Phó giám đốc Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV), pháp luật Việt Nam không ngừng hoàn thiện, là căn cứ pháp lý quan trọng để xử lý tội phạm liên quan đến đa dạng sinh học. Tuy nhiên, sự thiếu hiểu biết pháp luật là vấn đề đáng báo động.

"Nuôi nhốt, săn bắn, mua bán trái phép động vật hoang dã...là hành vi vi phạm pháp luật. Nhiều người cũng không nhận thức được hành động tưởng chừng vô hại của mình lại đang kích thích cho hoạt động săn bắt buôn bán động vật hoang dã trái phép. Và từ đó dẫn đến hủy hoại đa dạng sinh học của không chỉ Việt Nam mà toàn thế giới", bà Hà nói với VOV hồi cuối năm 2024.

Ngoại trừ những người cố tình vi phạm, cũng có một số người vì thiếu hiểu biết, thiếu ý thức pháp luật mà đã có hành vi vi phạm, phải đối mặt với các chế tài xử lý.

Cuối tháng 4/2024, TAND huyện Côn Đảo, Bà Rịa- Vũng Tàu tuyên phạt Lương Kiều Tính (44 tuổi, ngụ TP. Rạch Giá, Kiên Giang) 12 tháng tù; Phạm Anh Tuấn (27 tuổi, quê Quảng Bình) 12 tháng tù cùng về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm”. Liên quan đến vụ án, bà Đỗ Thị Lệ Hoa (ngụ huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh) cùng con dâu Lê Thị Chi (ngụ quận Hoàng Mai, TP. Hà Nội) bị xử phạt lần lượt 500 triệu đồng và 550 triệu đồng.

Theo cơ quan chức năng, tháng 6/2023, khi đi du lịch cùng gia đình tại Côn Đảo, Chi nhờ Phạm Anh Tuấn là tài xế taxi tại Côn Đảo tìm mua giúp trứng rùa biển. Tuấn đã đưa Chi tới gặp Tính mua 5 quả “trứng rùa biển” với giá 250.000 đồng/quả. Sau đó, Chi đã nhờ mẹ chồng là bà Hoa cất số trứng này vào vali để đưa về đất liền. Tuy nhiên, hai mẹ con bị bắt giữ tại Cảng Hàng không Côn Đảo. Cơ quan chức năng xác định 4 trong 5 quả trứng trên được xác định là trứng vích, một loài rùa biển.

Không chỉ động vật, một số loài thực vật cũng được xếp vào danh mục nguy cấp, quý hiếm và nếu ai đó vào rừng khai thác, mua bán, họ đã vi phạm pháp luật.

Theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP ngày 22/9/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 06/2019/NĐ-CP về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi công ước về buôn bán quốc tế các loài động thực vật hoang dã nguy cấp, có hàng trăm loài động vật, hàng trăm loài thực vật được đưa vào danh mục bảo vệ.

Và nếu xét theo danh mục nêu trên, những người khai thác cây cảnh từ rừng có nguy cơ vi phạm pháp luật nếu họ khai thác những cây lan kim tuyến hay lan hài và nhiều loài cây, hoa quý khác có trong danh mục cần được bảo vệ.

Về loại rùa, danh sánh liệt kê nhiều cái tên: Rùa hộp trán vàng miền Trung, rùa hộp ba vạch (rùa vàng), rùa hộp trán vàng miềnBắc, rùa hộp trán vàng miền Nam (rùa hộp Việt Nam), rùa Trung bộ, rùa đầu to, giải, giải Swinhoei (rùa Hồ Gươm hay rùa mai mềm Thượng Hải)…

“Chẳng biết con rùa tôi bắt được là giống gì, nhưng thôi cứ thả đi cho lành”, anh Mai Quốc Tuấn nói. “Từ giờ chắc chắn tôi sẽ phải cẩn trọng hơn mỗi khi định đem con thú, cây gì ngoài tự nhiên về nuôi”.

(*) Tên nhân vật đã được thay đổi.

Trúc Mai