Hiện nay, Việt Nam có 68 triệu người dùng mạng xã hội, trong đó số tài khoản Facebook là 63 triệu, hơn 1/3 số người sử dụng Internet ở Việt Nam trong độ tuổi từ 15 đến 24. Không thể phủ nhận vai trò của công nghệ đối với đời sống của trẻ em trong việc cung cấp kiến thức, phương thức làm việc, giải trí, tăng cường tương tác xã hội. Tuy nhiên, nhiều kết quả nghiên cứu trên thế giới và trong nước cũng cho thấy không ít tác dụng tiêu cực, thậm chí có nguy cơ rủi ro cho trẻ trên môi trường mạng. Dù chưa có số liệu thống kê cụ thể đầy đủ về số lượng trẻ em bị xâm hại trên môi trường mạng, nhưng tại cuộc hội thảo phòng, chống xâm hại trẻ em trên môi trường mạng nằm trong khung khổ cuộc giám sát của Quốc hội được tổ chức đầu năm nay, Cục Trẻ em (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) đã thừa nhận có rất nhiều trẻ em bị xâm hại và trẻ em đứng trước nhiều rủi ro, nguy cơ cơ xâm hại trong môi trường mạng. Theo báo cáo, mỗi ngày, hơn 720.000 hình ảnh xâm hại trẻ em bị đưa lên mạng với hầu hết hình ảnh bạo lực, xâm hại tình dục. Kết quả khảo sát cho thấy, cứ 4 trẻ được khảo sát thì 1 trẻ chia sẻ từng có trải nghiệm đau buồn khi từng là nạn nhân bị bắt nạt trên mạng. Số trẻ em gái bị bắt nạt cao gấp 3 lần so với trẻ em nam.

Theo công bố mới nhất của tổ chức Kaspersky, 84% phụ huynh trên toàn thế giới lo lắng về vấn đề an toàn của con khi sử dụng mạng. Tuy nhiên trung bình, các bậc phụ huynh chỉ dành 46 phút để trò chuyện với con về vấn đề này trong suốt thời thơ ấu của trẻ.

Số liệu Bộ Công an cho thấy, trong 3 năm vừa qua, lực lượng công an đã phát hiện và xử lý 156 vụ xâm hại trẻ em trên môi trường mạng. Tuy nhiên, số liệu này chưa phản ánh thực sự bức tranh mà trẻ em bị lạm dụng, bị ảnh hưởng trên môi trường mạng. Luật Trẻ em năm 2016, Luật Tiếp cận thông tin năm 2016, Luật An toàn thông tin mạng năm 2018 đã có những quy định liên quan đến bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng. Chính phủ, các bộ, ngành cũng đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn thi hành luật. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin, những diễn biến phức tạp của tội phạm công nghệ cao khiến trẻ em ngày càng đứng trước nhiều nguy cơ xâm hại. Sự phát triển của Internet và mạng xã hội khiến trẻ em trở thành công dân số từ rất sớm. Sự phát triển của mạng đã tạo ra những thay đổi lớn trong cách thức các em giao tiếp với xã hội. "Về thủ đoạn phạm tội, qua nghiên cứu các vụ án thấy rằng, với công nghệ, chưa bao giờ việc tiếp cận và xâm hại trẻ em lại xảy ra dễ dàng đến như vậy", theo bà Nguyễn Thị Thủy, đại biểu Quốc hội tỉnh Bắc Kạn cho biết.

Theo đó, thủ đoạn kẻ xấu thường dùng là lập các phòng chat ảo, thiết lập hoặc tham gia các trang web, các diễn đàn trên mạng để tìm kiếm trẻ em và thả tin nhắn, lời thoại làm quen. Các đối tượng luôn lấy tên tuổi hình ảnh giả và tạo ấn tượng là người có học thức, có điều kiện kinh tế khá giá, hiểu tâm lý sở thích của trẻ em và luôn sẵn sàng chia sẻ. Sau một thời gian trò chuyện, bọn chúng chuyển chủ đề từ học hành sở thích sang chủ đề về giới, về tình dục, lôi kéo trẻ cùng xem phim, xem các hình ảnh khiêu dâm trên mạng. Bước tiếp theo, các đối tượng này dụ dỗ trẻ, phơi bày các bộ phận cơ thể, tạo dáng, biểu diễn tình dục trước máy quay giống như trong phim. Khi đã có những hình ảnh, đoạn phim của trẻ thì các đối tượng ép trẻ phải quan hệ tình dục, nếu không sẽ phát tán hình ảnh trên mạng. Ngoài ra, các đối tượng cũng có thể giả làm người cùng giới với trẻ. Chúng lấy ảnh đại diện là bé gái 14-15 tuổi, rồi nhắn tin, kết bạn, làm quen, trò chuyện về sự phát triển các bộ phận trên cơ thể. Sau đó là gạ gẫm, chụp cho nhau xem. Nhiều em nghĩ rằng là bạn cùng giới nên đã mất cảnh giác gửi hình ảnh cho chúng. Nhiều vụ án, các đối tượng sử dụng các đoạn phim này để khai thác thương mại. Những nguy cơ rủi ro với trẻ em trên môi trường mạng được cơ quan quản lý chức năng đưa ra trên thực tế cũng chính là 6 hành vi xâm hại trẻ em được quy định tại Luật Trẻ em năm 2016. Việc xâm hại trẻ em trên môi trường mạng để lại hậu quả lớn hơn rất nhiều so với các vụ xâm hại ở ngoài xã hội. Bởi lẽ, nếu như các vụ xâm hại ở ngoài xã hội chỉ một vài người chứng kiến, nhưng nếu việc xâm hại bị đưa lên mạng, thì hình ảnh xâm hại có thể theo các em suốt cuộc đời.

Trên thực tế, không thể phủ nhận vai trò của công nghệ đối với đời sống của trẻ em trong việc cung cấp kiến thức, phương thức làm việc, giải trí, tăng cường tương tác xã hội. Tuy nhiên, trên môi trường mạng, trẻ em có nguy cơ bị xâm hại như hình ảnh trẻ em bị xâm hại, bóc lột được ghi, được quay, được chụp và phát tán, tiếp xúc với nội dung bạo lực, nội dung nhạy cảm, tiếp xúc với nội dung xúi giục, tự tử và hành vi tiêu cực khác, gặp những hành vi tiếp xúc và ứng xử không phù hợp như bắt nạt trực tuyến, nhắn tin liên quan đến tình dục, thông tin cá nhân bị thu thập… Trong thời đại công nghệ số việc cấm trẻ em tham gia không gian mạng là đã hạn chế cơ hội tiếp cận thông tin, tri thức của trẻ. Thay vì cấm, phải hướng dẫn trẻ kiến thức, kỹ năng để trẻ khai thác thông tin mạng an toàn. Nếu thiếu sự hướng dẫn của người lớn, trẻ vẫn có nguy cơ bị xâm hại ngay cả khi đang ngồi trong nhà với cha mẹ.

Các đại biểu đề nghị Chính phủ cần xây dựng chiến lược chương trình dài hạn để bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, tăng cường hợp tác quốc tế và bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng; Phân công cụ thể cơ quan đơn vị chủ trì ở trung ương để quản lý đến các vấn đề liên quan đến sự an toàn của trẻ em trên môi trường mạng nhằm điều phối các bộ ngành, thúc đẩy hợp tác giữa các cơ quan của Chính phủ và khu vực tư nhân, nhằm tăng cường bảo mật trẻ em trên môi trường mạng.

Đối với bộ ngành, Bộ Thông tin Truyền thông xây dựng bổ sung các văn bản quy định pháp lệnh để đảm bảo có đủ hành lang pháp lý quản lý chặt chẽ đối với hoạt động cung cấp dịch vụ internet trên thế giới, hoạt động quảng cáo, hoạt động của các trang thông tin điện tử tổng hợp mạng xã hội liên quan tới trẻ em trên môi trường mạng.

Bộ Giáo dục và Đào tạo bổ sung nhiệm vụ xây dựng chương trình nội dung giáo dục bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng. Phối hợp với các Bộ như Bộ Thông tin Truyền thông, Bộ Công an, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh… để có chương trình truyền thông giúp trẻ em có đủ kỹ năng sử dụng internet an toàn và hiệu quả.

Đồng thời, cần tăng cường công tác thông tin tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, truyền thông xã hội, nhà trường, gia đình để giúp các em nhận biết cảnh báo các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ thông tin về nội dung không phù hợp với trẻ em.

Về phía các cơ quan truyền thông, không khuyến khích các nhà truyền thông thông tin các vụ việc xâm hại tình dục trẻ em. Các doanh nghiệp công nghệ thông tin cũng cần tăng cường vai trò trong  truyền thông, trong việc tạo dựng một môi trường mạng an toàn cho trẻ em.

Trên cơ sở nghiên cứu về loại tội phạm xâm hại trẻ em trên môi trường mạng, đại biểu Quốc hội tỉnh Bắc Kạn đưa ra 3 kiến nghị để phòng tránh nguy cơ từ việc này.

Thứ nhất, kiến nghị các bậc phụ huynh dành sự quan tâm thỏa đáng để hướng dẫn con sử dụng mạng an toàn và hướng cho con trở thành một công dân có trách nhiệm khi sử dụng mạng xã hội.

Thứ hai, kiến nghị Bộ Giáo dục – Đào tạo đưa nội dung giảng dạy về an toàn trên môi trường mạng vào giờ học Tin học.

Thứ ba, kiến nghị Bộ Công an thông tin đầy đủ về thủ đoạn của loại tội phạm này để trẻ em và gia đình đề cao cảnh giác, đồng thời tăng cường biện pháp nghiệp vụ để ngăn chặn hiệu quả hành vi phạm tội.

Thông qua kết quả giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em”, Đoàn giám sát của Quốc hội đã có kiến nghị cụ thể đối với Ban Chấp hành Trung ương Đảng; 5 kiến nghị đối với Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội; 15 kiến nghị đối với Chính phủ và các bộ thuộc Chính phủ; đồng thời có kiến nghị đối với Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên. Đối với Chính phủ, Đoàn giám sát kiến nghị có giải pháp khắc phục những hạn chế, tồn tại được chỉ ra trong Báo cáo của Đoàn giám sát, giảm số vụ xâm hại trẻ em. Ngay trong năm 2020, Đoàn giám sát yêu cầu Chính phủ cần ban hành theo thẩm quyền hoặc chỉ đạo các Bộ ban hành các văn bản, trong đó có Chương trình phòng, chống xâm hại trẻ em trên môi trường mạng

 Đăng Doanh