Theo Kết quả từ Điều tra đánh giá các mục tiêu trẻ em và phụ nữ Việt Nam (MICS) cho thấy tỷ lệ nữ giới trong độ tuổi từ 15-19 đã kết hôn là 10,3% vào năm 2014. Các tỉnh có tỷ lệ tảo hôn cao nhất là: Lai Châu, Điện Biên, Lào Cai, Hà Giang, Kon Tum. Tổng cục DS - KHHGĐ cũng vừa khảo sát tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống ở 44 xã của 9 huyện thuộc tỉnh Lào Cai, phát hiện 224 cặp kết hôn cận huyết. Trong đó, có 221 cặp là con bác lấy con dì, con chị gái lấy con em trai, cháu lấy dì, chú lấy cháu, cháu lấy cô.  

Trên thực tế, tảo hôn không chỉ xảy ra trong các cộng đồng dân tộc thiểu số.  Nhiều chuyên gia dân số nhận định, nếu khảo sát ở các tỉnh miền núi Tây Bắc và các vùng đồng bào dân tộc ở miền Trung, Tây Nguyên, Đông Nam bộ, Nam bộ… cũng sẽ cho kết quả tương tự. Bằng chứng cho thấy tỷ lệ tảo hôn cũng cao ở khu vực miền núi phía Bắc, đồng bằng sông Cửu Long và Tây Nguyên, ở một số xã, tỷ lệ tảo hôn là trên 50%. Trong số các cộng đồng dân tộc thiểu số, người Mông có tỷ lệ tảo hôn cao nhất (33%), tiếp theo là người Thái (23%). Tảo hôn cũng ảnh hưởng đến trẻ em trai nhưng ở mức thấp hơn so với trẻ em gái. Tảo hôn liên quan chặt chẽ đến các cấp độ phát triển kinh tế-xã hội thấp. Các tỉnh có Chỉ số Phát triển con người cao hơn thì thường có tỷ lệ tảo hôn thấp hơn.

Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Viết Tiến khẳng định tảo hôn làm suy giảm số lượng và chất lượng dân số. Tầm vóc và tuổi thọ trung bình của các dân tộc ít người cũng đang thấp dần. Những vùng tảo hôn, tuổi thọ trung bình chỉ xấp xỉ 45 tuổi. Do tảo hôn, nhiều trẻ mang thai sớm, có thể chưa hoàn thiện về giải phẫu và sinh lý tâm lý. Ngoài ra, tử vong mẹ trong độ tuổi từ 15-19 tuổi cao hơn so với các bà mẹ trưởng thành. Hàng trăm đứa khẻ bị thất học, mù chữ, nghèo đói do nợ nần sau đám cưới làm kinh tế gia đình kiệt quệ. Bên cạnh đó, những cặp vợ chồng lấy nhau quá sớm nên sự hiểu biết, suy nghĩ chưa chín chắn dễ làm phát sinh những bạo lực gia đình, gây ra stress và trầm cảm sau những sang chấn về tâm thần. Trẻ em gái sau kết hôn thường bị bạn bè đồng lứa cô lập và bỏ rơi. Không chỉ đe dọa trực tiếp đến sức khỏe bà mẹ, trẻ em khi mang thai ở lứa tuổi chưa trưởng thành, tình trạng tảo hôn tác động đến các vấn đề kinh tế xã hội, gây nên một vòng luẩn quẩn khó giải quyết, đó là: Nghèo đói - Tảo hôn - bỏ học - không có cơ hội tìm kiếm việc làm - sinh con ra sức khỏe kém, dễ ốm đau bệnh tật - Nghèo đói. Vấn nạn này là rào cản đối với hoàn thành các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ mà Việt Nam đã cam kết.

Trong giai đoạn 2011-2015, thông qua các hoạt động của đề án nâng cao chất lượng dân số, Bộ Y tế triển khai các hoạt động can thiệp nhằm giảm tỷ lệ tảo hôn và hôn nhân cận huyết tại 22 tỉnh/thành trong cả nước và đã thu được những kết quả quan trọng. Tuy nhiên, các hoạt động này mới trong giai đoạn thử nghiệm và vẫn đang tập trung vào các hoạt động truyền thông, trong khi đó thay đổi nhận thức, thay đổi nếp sinh hoạt, phong tục tập quán trong cộng đồng đồng bào dân tộc thiểu số là điều không đơn giản.

Như vậy, về cơ bản, để giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, trước mắt cần tạp trung thay đổi nhận thức của người dân nhưng về lâu dài cần đầu tư nhiều hơn nữa, gắn nội dung này với các biện pháp, chương trình về giáo dục nghề nghiệp, tạo việc làm, giảm nghèo, chương trình xây dựng nông thôn mới, bảo vệ trẻ em, xây dựng gia đình ấm no, bình đẳng hạnh phúc, truyền thông biến đổi hành vi về bình đẳng giới, thực hiện quyền trẻ em.

          Đăng Doanh