Viện CNSH là đơn vị được giao trực tiếp thực hiện phân tích ADN hài cốt liệt sĩ và khớp nối thông tin di truyền của thân nhân. Trước đó, từ năm 2000 đến 2003, Viện CNSH đã thực hiện đề tài “Nghiên cứu hoàn thiện các kỹ thuật tách chiết ADN từ mẫu xương hài cốt và xương bảo tàng nhằm mục đích giám định gen”.

Thành công quan trọng của đề tài là lần đầu tiên đưa công nghệ gen vào giám định hài cốt liệt sĩ. Là đơn vị đầu tiên trong cả nước xây dựng được quy trình giám định hài cốt, Viện CNSH đã từng bước ứng dụng và hoàn thiện công nghệ ADN vào giám định hài cốt liệt sĩ và phổ biến, chia sẻ công nghệ cho các đơn vị có chức năng khác để thực hiện nhiệm vụ chung là giám định hài cốt liệt sĩ. Hàng trăm yêu cầu giám định của các gia đình, tổ chức đã được Viện CNSH hỗ trợ, với nguồn kinh phí của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cấp.

Trên cơ sở những thành công đó, năm 2015, khi Thủ tướng Chính phủ quyết định đưa giám định ADN trở thành một khâu bắt buộc trong quy trình định danh liệt sĩ thông qua phân tích hài cốt, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam được Chính phủ đầu tư xây dựng Trung tâm giám định ADN hài cốt liệt sĩ với quy mô năng lực phân tích dự kiến 4.000 mẫu/năm. Việc ra đời Trung tâm Giám định ADN với trang thiết bị hiện đại, đánh dấu sự phát triển quy mô ứng dụng của công nghệ giám định ADN hài cốt liệt sĩ tại Việt Nam.

Theo các chuyên gia trên thế giới về di truyền học hình sự, Đề án xác định danh tính hài cốt liệt sĩ là công trình giám định quy mô lớn nhất thế giới, với số lượng mẫu khổng lồ và rất nhiều thách thức về kỹ thuật. Phần lớn các mẫu hài cốt đã bị phân hủy mạnh trong môi trường nhiệt đới, các mẫu ADN tách chiết được có số lượng ít, chất lượng kém. Trong đó, các mẫu ADN bị đứt gãy mạnh, lẫn với ADN của vi sinh vật và các chất ức chế ảnh hưởng tới quá trình nhân bản gien.

Trung tâm Giám định ADN đã tham vấn ý kiến của nhiều chuyên gia thế giới, chọn công nghệ giám định gen hài cốt liệt sĩ dựa trên nguyên tắc di truyền theo dòng mẹ (hệ gen ty thể), cho phép xác định mối liên hệ huyết thống giữa mẫu giám định với mẫu đối chứng thuộc mẹ, bà ngoại, dì,… của liệt sĩ.

Công nghệ giám định gen luôn được hoàn thiện để phục vụ nhiệm vụ xác định danh tính liệt sĩ hiệu quả hơn. Hiện nay, các vật tư, hóa chất phục vụ cho giám định đã có nhiều cải tiến, máy giải trình tự gen hiện đại hơn. Một số đơn vị nghiên cứu nước ngoài cũng quan tâm và sẵn sàng chia sẻ, hỗ trợ nhiệm vụ xác định danh tính hài cốt liệt sĩ do Viện CNSH đang tiến hành và có đề nghị hợp tác, giúp đỡ. Từ việc thực hiện đề án đã mở ra nhiều quan hệ hợp tác về KH và CN với các đối tác nước ngoài.

Hiện nay, Viện CNSH đang nỗ lực hợp tác với các tổ chức quốc tế như Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID), Phòng Thí nghiệm xác định ADN thuộc Căn cứ Không quân Hoa Kỳ (AFDIL) tại Dover và Ủy ban Quốc tế về người mất tích (ICMP) tại Bô-xni-a và Héc-xê-gô-vi-na để phát triển Trung tâm Giám định ADN, nhằm mục tiêu trở thành đơn vị hạt nhân về tách chiết và phân tích giám định ADN các mẫu xương lâu năm. Bên cạnh đó, các nhà khoa học luôn xác định cần nâng cao năng lực để khai thác các thông tin di truyền từ mẫu hài cốt liệt sĩ thông qua các công trình nghiên cứu khoa học./.