Mặc dù làm việc trực tuyến mang lại nhiều lợi ích, nhưng việc quản lý và điều chỉnh hình thức làm việc này cũng đặt ra nhiều thách thức về mặt pháp lý. Hiện nay, tại Việt Nam chưa có một quy định cụ thể nào dành riêng cho hình thức làm việc trực tuyến, tuy nhiên có thể áp dụng một số quy định trong Bộ luật Lao động 2019 và các văn bản pháp luật liên quan.

Bộ luật Lao động 2019 là một nền tảng pháp lý cơ bản, trong đó, Điều 32 Bộ luật này quy định về việc làm không trọn thời gian, cho phép người lao động và người sử dụng lao động thỏa thuận về thời gian làm việc không đầy đủ một ngày làm việc hoặc một tuần làm việc. Điều này hoàn toàn phù hợp với đặc thù của hình thức làm việc trực tuyến, nơi người lao động có thể linh hoạt sắp xếp thời gian làm việc của mình.Làm việc trực tuyến đang trở thành xu hướng tất yếu, nhất là sau đại dịch COVID-19 (ảnh minh họa)

Luật Giao dịch điện tử 2023 tiếp tục củng cố cơ sở pháp lý trong các giao dịch điện tử, đặc biệt là hợp đồng điện tử được hiểu bao gồm cả hợp đồng điện tử được quy định tại Mục 16, Điều 3 và được cụ thể hóa tại Điều 34, Điều 35, Điều 36 của Luật này. Việc đảm bảo tính pháp lý cho các tài liệu liên quan đến lao động số giúp tăng cường sự minh bạch và tin cậy giữa các bên trong giao dịch lao động. Điều này không chỉ phù hợp với xu hướng chuyển đổi số mà còn thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số tại Việt Nam.

Như vậy, làm việc trực tuyến là một xu hướng tất yếu trong thời đại công nghệ hiện nay. Để việc làm việc trực tuyến được diễn ra hiệu quả và đảm bảo quyền lợi của cả người lao động và doanh nghiệp, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, đồng thời hoàn thiện hơn nữa khung pháp lý để điều chỉnh hình thức làm việc này. Do đó, một số vấn đề cần làm rõ khi thực hiện quản lý lao động trực tuyến mà pháp luật chưa quy định cụ thể như:

- Xác định quan hệ lao động: Việc phân biệt giữa người lao động làm việc tại văn phòng và lao động tự do/ cộng tác viên khi làm việc trực tuyến còn nhiều vướng mắc, ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động.

- Thời gian làm việc khó xác định: Việc tính toán giờ làm, làm thêm giờ cho người lao động làm việc trực tuyến gặp nhiều khó khăn.

- Môi trường làm việc chưa rõ ràng: Trách nhiệm đảm bảo an toàn, cung cấp thiết bị làm việc cho người lao động làm việc trực tuyến chưa được quy định cụ thể.

- Chính sách bảo hiểm xã hội: Việc áp dụng các chế độ bảo hiểm xã hội cho người lao động làm việc trực tuyến, đặc biệt là những người làm việc không toàn thời gian cần được quy định cụ thể.

- Giải quyết tranh chấp gặp khó khăn: Thủ tục giải quyết tranh chấp và thu thập bằng chứng cho người lao động làm việc trực tuyến còn nhiều rào cản về phương pháp và quy định pháp luật.

Các tổ chức quốc tế như Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) và Liên minh Châu Âu (EU) đã tiến hành nhiều nghiên cứu và báo cáo về lao động trực tuyến, phản ánh sự phát triển và thách thức của hình thức làm việc trực tuyến, các hoạt động lao động trên môi trường số.

Báo cáo "Triển vọng Việc làm và Xã hội Thế giới 2021": ILO đã công bố báo cáo này, tập trung vào vai trò của các nền tảng lao động số trong việc chuyển đổi thế giới việc làm. Báo cáo nhấn mạnh sự gia tăng nhanh chóng của các nền tảng lao động số và tác động của chúng đối với thị trường lao động toàn cầu.

Báo cáo "Triển vọng Việc làm và Xã hội Thế giới 2024": Trong phiên bản cập nhật tháng 9 năm 2024, ILO đã phân tích những thách thức đối với bất bình đẳng khi tỷ lệ thu nhập từ lao động đình trệ và một bộ phận lớn thanh niên vẫn không có việc làm, không được giáo dục hoặc đào tạo.

Báo cáo "Báo cáo Kinh tế của OECD: Việt Nam 2023": OECD đã phân tích sự phục hồi mạnh mẽ, số hóa và tăng trưởng xanh sau COVID-19, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng năng suất lao động và thúc đẩy cải cách cơ cấu để duy trì tăng trưởng kinh tế cao.

- Môi trường làm việc linh hoạt: Các nước Bắc Âu nổi tiếng với việc khuyến khích làm việc từ xa và các hình thức làm việc linh hoạt khác.

- Bảo vệ quyền lợi người lao động: Các quốc gia này có các quy định chặt chẽ về bảo hiểm xã hội, nghỉ phép và các quyền lợi khác, áp dụng cho cả người lao động làm việc tại văn phòng và làm việc từ xa.

- Cân bằng giữa công việc và cuộc sống: Các chính sách của các nước Bắc Âu luôn hướng tới việc tạo ra một môi trường làm việc cân bằng, giúp người lao động có thể vừa làm việc hiệu quả vừa có thời gian dành cho gia đình và bản thân.

Singapore là một trong những quốc gia hàng đầu thế giới về việc áp dụng công nghệ và khuyến khích làm việc từ xa. Mặc dù không có một luật cụ thể nào quy định chi tiết về lao động trực tuyến, nhưng các quy định hiện hành và các thông lệ đã tạo ra một khung pháp lý tương đối rõ ràng cho hình thức làm việc này. Các chính sách của nước này đối với các hình thức lao động trực tuyến gồm: Hợp đồng lao động rõ ràng các điều khoản về công việc, lương bổng, và quyền lợi;  Bảo hiểm xã hội đầy đủ đảm bảo các quyền lợi như bảo hiểm y tế, thất nghiệp; Bảo vệ dữ liệu: Singapore có quy định chặt chẽ về bảo vệ dữ liệu cá nhân, đặc biệt quan trọng đối với công việc trực tuyến.

Từ các căn cứ và lập luận nêu trên, sau đây là một số đề xuất chính sách cơ bản về quản lý hình thức làm việc trực tuyến, từ xa trong bối cảnh hiện nay của Việt Nam:

Chính sách quản lý lao động trong môi trường số không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của người lao động mà còn góp phần nâng cao hiệu quả và năng suất làm việc. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển để xây dựng khung pháp lý và cơ chế quản lý phù hợp. Sự phối hợp giữa chính phủ, doanh nghiệp và người lao động sẽ là yếu tố quan trọng để đảm bảo thành công trong chuyển đổi số.

_________________

10. Nordic Council (Hội đồng Bắc Âu): https://www.norden.org/en/nordic-council

11. Ministry of Manpower, Singapore:https://www.mom.gov.sg/